Uzun süren kronikleşmiş ağrı şikâyetleri hayat kalitesini olumsuz yönde etkileyen, sosyal ve psikolojik problemleri de beraberinde getiren önemli bir sağlık sorunudur. Uzamış ve kronikleşmiş ağrı nedeniyle sıkıntı çeken hastalar, sağlık kuruluşlarında bulunan ağrı polikliniklerine Algoloji başvurarak tedavi olabilirler. Algoloji uzmanları, ağrı kaynağı olabilecek nedenleri çeşitli tanı yöntemleri kullanarak araştırıp ortaya koyan, bu alanda uzmanlaşmış hekimlerdir. Ağrının nedeni teşhis edildikten sonra ağrı kaynağı, hastaya en uygun ilaçlarla ve girişimsel yöntemlerle tedavi edilir. Ağrı tedavileri, multidisipliner bir yaklaşımla ele alınıp koordine edilmektedir.
Algoloji nedir?
Algoloji ya da ağrı bilimi, ağrının nedenlerini inceleyen ve kaynağını tanımlayarak tedavi etmeyi hedefleyen bir tıbbi disiplindir. Algoloji daha çok kronik ağrılara yönelik uygulamalar yapar.
Algoloji uzmanı kimdir?
Algoloji uzmanı ya da algolog, ağrı bilimi üzerine eğitim almış uzman hekimlere denir. Algoloji uzmanı olabilmek için 6 yıllık tıp eğitimini tamamlayan hekimlerin öncelikle nöroloji, fiziksel tıp ve rehabilitasyon ya da anesteziyoloji alanlarından birinde uzmanlık eğitimi almaları gerekir. Daha sonra bu hekimler 2 yıl daha algoloji üzerine yan dal eğitimi alırlar.
Algoloji ve Ağrı Kliniği’nde Bakılan Hastalık Grupları:
BAŞ VE YÜZ AĞRILARI
Baş ağrısı, en sık yaşanan şikâyetlerden biridir. Baş ve yüz ağrıları; ateşli enfeksiyonlar, sırt ağrısı ve baş dönmesi ile birlikte en sık doktora başvurma nedenlerindendir. Baş ve yüz ağrılarının sebeplerini teşhis etmek ve belirtileri tedavi etmek, tıbbi açıdan zordur. Çünkü Uluslararası Baş Ağrısı Topluluğu tarafından baş ağrısıyla ilgili 240 farklı neden tanımlanmıştır. En sık görülen kronik baş ve yüz ağrısı tipleri migren, gerilim tipi baş ağrısı, yüz nevraljisi (en sık olarak trigeminal nevralji), omurga ile ilgili baş ağrısı şeklinde sıralanabilir.
BOYUN, OMUZ VE KOL AĞRILARI
Boyun, omuz ve kol ağrıları sıklıkla boyun fıtığı ya da boyun düzleşmesi gibi omurga ile ilişkili rahatsızlıklardan kaynaklanır. Boyun fıtığında omurilik ya da kola giden sinirlere bası olması sonucunda ağrılar ortaya çıkabilir. Bu ağrıların tedavisinde öncelikle ilaçlar ve fizik tedavi yöntemleri kullanılır. Fakat bazen uygulanan tedavilere rağmen ağrının giderilmesi mümkün olmaz. Bu durumda algoloji bölümünden yardım alınabilir.
SIRT VE GÖĞÜS AĞRILARI
Sırt ağrısı toplumda sık rastlanılan bir şikâyettir. Çoğu insan için bu ağrı, tolere edilebilir bir süre içerisinde dinlenme, fizyoterapi, tıbbi veya fiziksel tedaviler yoluyla kaybolur. Sırt ağrısı şikayeti olan hastaların çoğu, sadece kas ağrısından muzdariptir. Fakat bazı hastalarda bağlar, omurga eklemleri, omurlar arasındaki diskler de işin içindedir. Bu durumda tedavisi zor kronik ağrılar görülebilir. Göğüs ağrıları, göğüs içi organ ağrılarının yansıması sonucu gelişebilir ve kalp, akciğer ya da reflü kaynaklı olabilir. Kaslarından ya da kaburga sinirlerinin sıkışmasından kaynaklanan göğüs ağrıları da vardır.
KARIN VE KASIK AĞRILARI
Karın ve kasık bölgesinde geleneksel tedavilere yanıt vermeyen ağrı nedenlerinden bazıları, sinirlerin karın kasları içine sıkışması, sırt ve bel ağrılarından kaynaklanan yansıma ağrıları, karın içi organ ağrıları olabilir.
BEL VE BACAK AĞRILARI
Kronik bel ve bacak ağrıları en az altı ay boyunca sırt veya bacakta ağrı olması durumudur. Ağrı genellikle belde algılanır; ancak uyluk, baldır ve ayak gibi başka bölgelere yayılabilir. Kronik bel ve bacak ağrılarının en önemli kaynağı omurga ve omurilikle ilgili sorunlardır. Bunlar siyatik, bel fıtığı ve disk dejenerasyonu gibi sorunlar olabilir.
DAMAR TIKANIKLIĞINA BAĞLI AĞRILAR
Vücuttaki organlara akciğerlerde temizlenen oksijen açısından zengin kanı taşıyan damarlara atardamar denir. Şeker hastalığı, damar sertliği, hipertansiyon, hiperkolesterolemi gibi hastalıklar nedeniyle tıkanan atardamarlar, ilgili organlara yeterli kan götürülemez. Atardamar tıkanıklığına bağlı ağrılar, tıkalı damarların yeterince oksijenlenememesi sonucu ortaya çıkar. Örneğin kalp damarı tıkanırsa göğüs ağrısı, bacağa giden damar tıkanırsa bacak ağrısı görülür.
ŞEKER HASTALIĞINA BAĞLI NÖROPATİK AĞRILAR
Diyabet sadece kan damarlarına zarar vermekle kalmaz, sinir liflerine de saldırır. Tüm diyabet hastalarının yaklaşık üçte birinde sık sık kan şekeri seviyelerinin yükselmesi nedeniyle sinir hasarı gelişir. Bu, şeker hastalığının en sık görülen sekellerinden biridir ve çeşitli şikâyetlere neden olur. Sinir hasarını iyileştirmek her zaman mümkün olmasa da gelişen nöropatik (sinir kaynaklı) ağrıları büyük ölçüde ortadan kaldıran tedavi seçenekleri mevcuttur. Nöropatik ağrılar oldukça şiddetli ağrılardır ve bazı durumlarda morfine dahi cevap vermeyebilir. Bu durumda girişimsel ağrı tedavi yöntemleri devreye girer.
KANSER AĞRILARI
Kanser ağrıları özellikle son dönem kanser hastaları için yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyen çok önemli bir sağlık sorunudur. Bu nedenle, onkoloji ve algoloji uzmanlarına önemli görevler düşer. Hedef; kötü huylu bir kanser durumunda, hastanın yaşam kalitesini mümkün olan en uzun süre iyi bir düzeyde tutmaktır. Bu hastalarda genellikle iyi kalitede bir ağrı kontrolü sadece morfin türevleriyle (opioidler) mümkündür. Opioidlerin uygun doz ve aralıklarla kullanımıyla ağrı kontrol altına alınabilir. Bu da alanında tecrübeli algoloji ve onkoloji uzmanlarının yardımıyla mümkün olacaktır.
NEDENİ BİLİNMEYEN AĞRILAR
Kronik ve geçmeyen ağrı şikâyeti olan bazı hastalarda ağrının nedenini saptamak zor olabilir. Böyle durumlarda girişimsel yöntemler kullanarak ağrının hangi sinirlerden kaynaklandığını tespit etmek mümkündür. Görüntüleme yöntemleri eşliğinde olası sinir sistemi bölgesine kateter yerleştirerek verilen ilaçlarla ağrı kaynağı saptanabilir.
Algoloji ve Ağrı Kliniği’nde Tedavi Yöntemleri
SİNİR BLOKLARI
Sinir blokları kansere bağlı ağrılarda, başka tedavilere cevap vermeyen kronik ağrılarda ve ağrılı işlemlerden önce ağrı kontrolünü sağlamak için uygulanan bir tedavi yöntemidir. Bu yöntemle ilgili organlara ağrı duyularını ileten sinir lifleri bloke edilir. İşlem kalıcı ya da geçici olabilir.
KALICI MORFİN POMPALARI
Kansere bağlı ya da başka tedavilere yanıt vermeyen ağrıların tedavisinde kalıcı morfin pompaları kullanılabilir. Pompa cilt altına yerleştirilir ve bir kateterle omuriliğe bağlanır. Bu pompa vasıtasıyla hastaya düşük doz morfin uygulaması yapılarak etkili bir sonuç elde edilir. En sık olarak kanser ve damar tıkanıklığına bağlı ağrılarda uygulanır.
OMURİLİK PİLLERİ
En sık şeker hastalığında ortaya çıkan kronik nöropatik ağrılar, sinirlere hasar veren başka hastalıklarda da görülebilir. Nöropatik ağrılarda hasarlı sinirin duyu taşıdığı organlarda çok şiddetli ağrılar görülebilir. Bu tür ağrılar morfin tedavisine dahi yanıt vermeyebilir. Girişimsel ağrı tedavilerinden biri olan omurga pili ile bu ağrılar tedavi edilebilir. Omurga pilleri, omurgada ağrıyla ilişkili bölgeye lokal anestezi ve sedasyon yapılarak yerleştirilir.
BEL FITIKLARINDA UYGULANAN ENJEKSİYONLAR
Bel fıtığı ağrılarında kullanılan enjeksiyonlar, bel ağrısı için farklı ilaçlar ve fizik tedavi yöntemleri ile yeterince düzelme elde edememiş ve ameliyat gereksinimi olmayan hastalarda uygulanır. Tedavide ilgili bölgeye genellikle lokal anestezik bir ilaç ve steroid enjekte edilir. Son dönemlerde bel ve boyun fıtıklarında ozon enjeksiyonları da yapılmaya başlanmıştır. Ağrı kontrolü ve fıtık tedavisi için en sık olarak yapılan enjeksiyonlar şunlardır;
Transforaminal epidural enjeksiyonlar: Bel fıtığı olan disk bölgesindeki ödemi tedavi ederek sinir kökü basısını tedavi etmek için uygulanır. Böylece sinir kökü basısına bağlı ağrı ortadan kalkabilir.
Lomber faset eklem enjeksiyonları: Başka tedavilere cevap vermeyen kronik ağrı omurganın faset eklemlerinden kaynaklanıyorsa faset eklem enjeksiyonları yapılabilir.
Sinir kökü blokajı: Omurilikten çıkan sinir köklerine lokal anestezik madde ve steroid enjeksiyonu ile sinir kökü bloke edilerek ağrı giderilmeye çalışılır.
Sakroiliak eklem enjeksiyonları: Bel bölgesinde sakrum ve ileum adı verilen kemikler arasındaki ekleme yapılan enjeksiyonlardır.
Boyun fıtıklarında uygulanan enjeksiyonlar
Boyun fıtıkları, omurlar arasındaki bulunan kıkırdak yapıdaki disklerin merkezinde bulunan yumuşak kısmın dış katmanı yırtarak dışarı çıkması sonucu ortaya çıkar. Boyun fıtıkları omuriliğe ya da kola giden sinirlere baskı yaparak ağrı, uyuşma, güç kaybı gibi belirtilere neden olur. Ameliyat gereksinimi olmayan fakat geleneksel yöntemlerle tedavi edilemeyen vakalarda omurga kanalı içerisinde bulunan tahriş olmuş sinir kökleri çevresine ilaç enjeksiyonu yapılabilir. İşlem 10-15 dakika gibi kısa bir sürede tamamlanır ve lokal anestezi altında yapıldığı için ağrı hissedilmez. Epidural steroid enjeksiyonu olarak adlandırılan uygulamada amaç sinir köklerindeki ödemin ve ağrının gerilemesini sağlamaktır. Çoğu hastada ağrı uygulamadan bir süre sonra kaybolur.